ابزار مشتقه (Derivative Contract)
ابزار مشتقه (به انگلیسی Derivative Contract)، به قراردادی بین دو یا چند طرف گفته میشود که ارزش آن، به یک دارایی مالی توافق شده (دارایی پایه) وابسته است.
این قراردادها یا اوراق، ارزش مستقلی ندارند و ارزش آن‌ها از عملکرد دارایی پایه مشتق میشود. به ابزار مشتقه، مشتقات مالی، مشتقات نیز گفته میشود.
به بیانی دیگر، ارزش این ابزار مالی، بر‌خاسته از دارایی پایه، شاخص یا نرخ مرجع است.
یک ابزار مشتقه، میتواند سهم مالی با‌ارزشی باشد که به یک دارایی اساسی یا گروهی از دارایی‌ها وابسته یا مشتق شده است. ارزش و قیمت آن را با توجه به نوسانات دارایی‌های پایه، تخمین می‌زنند. در نتیجه، سرمایه‌گذار میتواند با استفاده از حرکات کوچکی که در قیمت دارایی پایه شکل می‌گیرد، سود بازده مناسبی کسب کند.
دارایی پایه میتواند یک دارایی واقعی (محصولات کشاورزی، منابع انرژی، فلز و…) یا یک دارایی مالی (سهام، اوراق قرضه، وام، ارز و…) باشد.
مواردی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه مورد استفاده قرار گیرند شامل: کالا، ارز‌ها، نرخ بهره، سهام، انرژی، وام‌ها، اعتبارات مشخص و… هستند که در بازارهای جهانی مربوطه داد‌و‌ستد میشوند. در معاملاتی بر این پایه، اصل دارایی جا‌به‌جا نمی‌شود؛ بلکه تغییرات قیمت، ناشی از نوسانات قیمت دارایی پایه خواهد بود.
در قرارداد مشتقه، طرفین قرارداد می‌پذیرند که هریک، کاری که توافق شده را در آینده و در زمان مشخص انجام دهند.
سرعت نقدشوندگی در این دست معاملات، بیشتر است و در عین حال، هزینه‌ی کمتری در بازار ایجاد می‌کند. ابزارهای مشتقه در انتقال ریسک بازار و کاهش هزینه‌های تأمین مالی مؤثر است و همین امر، باعث افزایش بازده دارایی میشود.
دلایل استفاده از ابزارهای مشتقه
در واقع، مشتقات به معنای توافق بین طرفین و مشروط بر خروج دارایی پایه در آینده‌ای مشخص است. برای استفاده از این ابزار مالی دلایل متعددی موجود است. با به کار گیری ابزار مشتقه، یک اهرم شکل می‌گیرد. به گونه‌ای که تفاوت کوچکی در روند قیمت یا ارزش دارایی پایه، میتواند تغییری قابل توجهی در ارزش اوراق مشتقه ایجاد کند.
در صورتی که ارزش اوراق مشتقه طبق انتظار افراد رشد کند، امکان دستیابی به سود را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. همان طور که گفته شد، با استفاده از ابزارهای مشتقه می‌توان خطر دارایی پایه را پوشش داده و کم کرد. از طرف دیگر، در موقعیت‌هایی که ارزش مشتقات به اتفاق یا شرایط خاصی وابسته باشد، اختیاراتی برای طرفین ایجاد میشود.
انواع ابزارهای مشتقه
بورسینس: برای دسته‌بندی بازارهای مشتقه به مواردی مانند ارتباط بین دارایی پایه و ابزار مشتقه، نوع دارایی پایه (ارزی، سرمایه و نرخ بهره) و شرایط بازاری که معامله در آن صورت می‌گیرد (بورس یا خارج از بورس) توجه میشود.
ابزارهای مشتقه را می‌توان اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ با توجه به نوع دارایی پایه به دو دسته‌ی مالی (هر‌گونه ابزار مالی، ارز، شاخص، سهام، نرخ سود، اوراق بهره و…) و کالایی (کالا یا شاخصی بر حسب کالا) تقسیم کرد.
معمول‌ترین دسته‌بندی ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای سواپ (Swap)، قراردادهای آتی (Future Contract)، قراردادهای اختیار معاملات (Options) و پیمان آتی (Forward Contract) است.
1. قراردادهای سوآپ (Swap):
یکی از انواع ابزار مشتقه، قرارداد سوآپ است. سوآپ در دنیای اقتصاد به معنای توافق طرفین برای معاوضه جریان نقدی در آینده است.
قراردادهای سوآپ از مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی ایجاد میشود. در سوآپ، به جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. سوآپ بر پایه‌ی ارزش خالص فعلی جریان‌های نقدی آتی با ارزش بازاری مشخصی است که در طول دوره‌ی قرارداد سوآپ قابل محاسبه است.
عواید حاصل از قرارداد سوآپ، به نوع بازار مالی مورد معامله بستگی دارد. به بیانی دیگر، سوآپ، حالت کلی پیمان‌های آتی است که در ادامه توضیح خواهیم داد. توجه داشته باشید که قراردادهای سوآپ زمان انقضا یا خاتمه دارند. اجزای یک قرارداد سوآپ:
- پورتفوی یا سبد خرید سهام
- فروشنده‌ی سوآپ یا خریدار حمایت
- خریدار سوآپ یا فروشنده‌ی حمایت یا سرمایه‌گذار
- شخص مرجع
- صرف سوآپ
2. قراردادهای آتی (Future Contract):
به قراردادهایی که فروشنده موظف است در زمان مشخصی مقدار معینی از کالای توافق شده را به همان قیمتی که در هنگام عقد قرارداد ذکر کرده، بفروشد. طرف دیگر معامله نیز موظف به خریداری کالای توافق شده در زمان مشخص و به همان قیمت خواهد بود.
به بیانی دیگر، توافق‌نامه‌ای که خرید و فروش یک دارایی را در آینده (تاریخ مشخص) و با قیمت مقرر شده تضمین می‌کند، قرارداد آتی خوانده میشود. قراردادهای آتی نیز مانند قراردادهای مشتقه، بر حسب نوع دارایی پایه به دو گروه مالی و کالا تقسیم میشوند.
3. قراردادهای اختیار معامله (Options):
قراردادهای اختیار معامله به قراردادهای دو‌طرفه‌ای گفته میشود که طی آن، خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار مشخصی از دارایی ذکر شده در قرارداد را با نرخی مشخص در زمانی معین بخرد یا به فروش بگذارد. این قرارداد نیز در آینده عملی میشود. یعنی خریدار و فروشنده، توافق میکنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند.
با این قرارداد، خریدار اختیار (نه الزام، اجبار یا تعهد) پیدا می‌کند که در برابر پرداخت معینی، حق خرید یا فروش دارایی مشخص شده در قرارداد را در زمان تعیین شده و با قیمت مذکور داشته باشد.
4. قراردادهای پیمان آتی (Forward Contract):
در اصل، هر معامله‌ای که تعهد طرفین قرارداد برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده را به ارمغان آورد، قرارداد آتی خوانده میشود. در این قرارداد خریدار و فروشنده ملزم به خرید یا فروش دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی توافقی هستند. به قیمتی که طرفین در معامله بر سر آن توافق میکنند، قیمت تحویل گفته میشود.
مزایای مشتقات
استفاده از ابزارهای مشتقه مزایای بسیاری در اقتصاد جهانی دارد.
با به کارگیری ابزارهای مشتقه می‌توان اثر رکود‌های اقتصادی را کاهش داد.
همچنین این ابزار‌ها، ریسک در خرید و فروش را کم میکنند. در نتیجه، برخی سود کسب کرده و برخی متحمل زیان میشوند. به این صورت، در نظام افتصادی تعادل بر‌قرار میشود. خرید و فروش ابزارهای مشتقه، در بازارهای مالی، بسیار مرسوم است و بسیاری از نهاد‌ها از این طریق سود قابل توجهی کسب کرده‌اند.
این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید .
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه میشود:
اوراق مشتقه وانواع آن
امروزه خرید و فروش اوراق بهادار و به دنبال آن اوراق مشتقه توسط افراد حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی بسیار رواج یافته است.
به مواردی که در بازارهای مالی مورد خرید و فروش قرار میگیرند ابزارهای مالی گفته میشود.
ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجه از سهامداران دارای مازاد سرمایه که مایل به سرمایه گذاری هستند به کسانی که به این وجوه برای سرمایه گذاری نیاز دارند می‌باشند.
همچنین ابزارهای مالی وسیله‌ای برای تجمیع به شمار می‌روند.
انباشت پس اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک ناپذیر نظام مالی است، امکان پذیر نیست.
اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی‌های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها به وجود نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه گذاری نمایند.
در اقتصاد مالی مشتقات مجموعه ابزاری هستند که دارای خصوصیات مشترک می باشد.
این واژه بر کلیه ابزارهای قابل معامله در بورس و فرابورس که مرتبط با معامله اوراق بهادار، ارز، نرخ بهره، کالا و… باشد، اطلاق میشود.
علت نام گذاری اوراق مشتقه این است که ارزش آن‌ها مشتق از قیمت دارایی پایه آن‌ها است.
یعنی با افزایش قیمت مورد موضوع قرارداد، ارزش ابزارهای مشتقه افزایش می یابد و با کاهش قیمت آن ارزش و قیمت ابزارهای مشتقه کاهش می‌یابد.
اوراق مشتقه چیست؟
دسته‌ای از ابزارهای مالی هستند که ارزش خود را از کالای فيزیکی دیگری که دارایی پایه شناخته میشود، می‌گيرند.
دارایی پایه میتواند سهام، کالا، بورس‌های خارجی، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای اوراق مشتقه
قرارداد سلف
قرارداد سلف، قراردادی است که به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده، با قيمت مورد توافقی که طرفین هنگام امضاء قرارداد تعيين میکنند، بين دو طرف در خارج از بورس منعقد میشود.
قرارداد سلف از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین قراردادهای مشتقه تلقی میشود.
قرارداد آتی
این قرارداد توافقی است که بين دو طرف در بورس، به منظور خرید یا فروش مقداری معين و کيفيتی مشخص از یک دارایی، در زمان مشخصی در آینده با قيمت مورد توافقی که هنگام امضای قرارداد تعيين میگردد، منعقد میشود.
قرارداد اختيار معامله
این قرارداد دارای دو طرف است.
قراردادی است که به دارنده آن حقی جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه، در زمانی مشخص و قيمتی معين در آینده بدون اینکه اجباری در معامله وجود داشته باشد را می‌دهد.
- فروشنده اختيار معامله و قرارداد آن
قراردادی است که طبق آن اگر خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی به خریدار می‌باشد.
در این قرارداد، فروشنده مبلغی را اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ بعنوان پشتوانه قيمت معامله بنام حق بيمه از خریدار دریافت می‌کند.
قرارداد معاوضه
قراردادهای معاوضه همانطور که از نام آن‌ها مشخص است همان معاوضه کالا با کالا می‌باشد.
طبق مواد تعریف شده در قانون مدنی معاوضه عقدی است که به وسیله آن به یکی از طرفین مالی می‌دهد، در عوض مالی از طرف دیگر اخذ می‌کند، بدون توجه کردن به اینکه یکی از طرفین مبیع و دیگری ثمین باشد.
مبیع در در اصطلاح فقهی به معنای چیزی است که مورد بیع است و آن چیزی است که بیع بر آن تعلق می‌گیرد یعنی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.
در مقابل مبیع، ثمین به معنای گران قیمت و باارزش است.
موارد استفاده از اوراق مشتقه
اوراق مشتقه قبلاً به منظور نرخ ارز برای مبادله کالاها به صورت بین‌المللی جهت تضمین و تثبیت استفاده می‌شدند.
از آنجایی که ارز کشورهای مختلف دارای ارزش متفاوتی بودند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند.
امروزه، اوراق مشتقه بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند.
حتی مشتقه‌هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند. اوراق مشتقه در شاخه اوراق بهادار جای میگیرند و دارای شاخه مخصوصی نیستند، به همین دلیل به مرور انواع مختلفی از مشتقه‌ها به وجود آمدند.اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟
همینطور مشتقه‌ها دارای کاربردهای متفاوتی بر اساس انواعشان هستند.
از اوراق مشتقه می‌توان برای پوشش یا بیمه شدن در برابر ریسک یک دارایی استفاده کرد.
اوراق مشتقه همچنین می‌توانند در سفته بازی برای شرط‌بندی قیمت‌های آینده دارایی‌ها و دور زدن مسائل مربوط به نرخ مبادله نیز مورد استفاده قرار بگیرند.
فرض کنید :
یک سرمایه گذار اروپایی سهامی در یک شرکت آمریکایی را با استفاده از دلار آمریکا خریداری می‌کند، او درحالی‌که سهام را در اختیار دارد، در معرض ریسک نرخ مبادله قرار می‌گیرد.
برای پوشش این ریسک، سرمایه گذار میتواند قراردادهای آتی ارزی را خریداری کند تا یک نرخ مبادله مشخص برای فروش سهام خود در آینده و تبدیل دلار به یورو را برای خود از قبل ثبت کند.
افراد در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم میشوند؟
این افراد تلاش میکنند تا با استفاده از ابزار و اوراق مشتقه، ریسک ناشی از تغییرات قیمتی دارایی‌ها را کاهش دهند تا بتوانند ریسک آن را مدیریت نمایند.
این افراد شامل کسانی میشوند که بازارهای مختلف را رصد و بررسی میکنند و از این طریق به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت اوراق مشتقه یکسان در بازارهای مختلف هستند.
کسانی که به استقبال ریسک می‌روند و امید دارند که با قرارگرفتن در موقعیت‌های گوناگون به کسب سود برسند، بورس بازان یا سفته بازان هستند.
اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟
بورس اوراق بهادار
بورس یک مکان مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است.
قراردادها در بورس به شکل استاندارد هستند و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار میشوند، یکسان است.
قیمت‌های بورس توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت میکنند، تعیین میگردد.
این سیستم قیمت‌گذاری باعث ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده میشود که تحت عنوان کشف قیمت شناخته میشود.
توجه داشته باشید که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمیکند و برای داشتن موقعیت معاملاتی هم به افراد توصیه خاصی نمیکند.
مسولیت بورس این است که به عنوان ناظر، بازار معاملات را سالم و نظام یافته نگه دارد.
تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظمی بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند
افرادی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل پرداخت جریمه یا مجازات‌های دیگر خواهند شد.
بورس کالا
بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز و کاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد.
امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصادی باعث شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند.
بازار فرا بورسی
مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه است.
به این ترتیب رویه های پذیرش شرکت‌ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه‌ای در فرابورس رقم خورده که شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط، در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.
فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.
بازار معاملاتی سنتی
در این بازار معامله‌گران سازنده بازار بوده و قیمت خرید و فروش خود را اعلام میکنند.
معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت از طریق تلفن مذاکره شده یا ممکن است برخی اوقات هم از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام شود. به این گونه معاملات، معامله دو طرفه گفته میشود، زیرا دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه میشود، مطلع می‌‌‌‌گردند.
بازار معاملاتی الکترونیکی
این بازار تقریبا شبیه به معاملات الکترونیکی در بورس است.
در این بازار محصولات، واسطه‌ها و مشتریان به صورت الکترونیکی باهم در تماس و مبادله هستند.
این بازار نماد مجازی بازار فیزیکی است و به طور کلی فعالیت‌های اقتصادی تحت این فضا اقتصاد الکترونیکی است.
بازار معاملاتی بهینه
ین بازار معاملاتی ترکیبی از دو بازار پیشین اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ بوده و معامله‌گر بر اساس آن‌ها به معاملات الکترونیکی میپردازد.
معامله‌گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار میرساند.
معامله‌گر در این بازار معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری مثلا نوسانات منفی در قیمت در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.
مزایای ابزارهای مشتقه شامل چیست؟
نقدشوندگی بالا
اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات دارای سرعت معاملات و درجه نقدشوندگی بالاتری هستند، اما این به معنای این نیست که شما می‌توانید کالاها یا اوراق بهادار خود را به راحتی به پول نقد تبدیل کنید. حجم معاملات ابزارهای مشتقه در بازار معاملات روز دنیا هر روز در حال افزایش است و علت آن هم این است که استفاده از مارجین برای تامین هزینه‌های مالی کمتر شده و به دنبال آن ریسک ورود به بازار هم کمتر میشود.
اهرم در معاملات
در معاملات ابزارهای مشتقه، اهرم وجود دارد و این یعنی شما لازم نیست در معاملات تمام پول آن‌ها را پرداخت کنید که این به شما کمک می‌کند تا در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید و هرچه تحلیل‌هایی که انجام می‌دهید درست‌تر باشد، سود بیشتری نصیب شما خواهد شد. در این میان توجه داشته باشید همانطور که تحلیل درست سود بیشتری را از آن شما می‌کند، استفاده نادرست از این ابزار هم شما را متحمل پرداخت زیان خواهد اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ کرد.
پوشش ریسک
با استفاده از قراردادهای آتی دو طرف قرارداد می‌توانند بین خود قراردادی را با قیمت مشخص تنظیم کنند و درمورد آن به توافق برسند، به این ترتیب اگر قیمت کالا تغییر کند هم هیچ یک از طرفین متحمل زیان نخواهند شد.
به پایان مقاله اوراق مشتقه رسیدیم، امیدواریم این مقاله مفید واقع شده باشد.
ممنون از همراهیتان.
مجموعه AccTrain طی سالها تلاش ارايه کننده انواع نرم افزارحسابداری موجود در بازار می باشد،.
مفتخریم پاسخ گوی نیاز شما باشیم .
ابزار مشتقه چیست و چگونه ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد؟
ابزار مشتقه (Derivative) اوراق معاملاتی هستند که به شما امکان می‌دهند ریسک سرمایه‌گذاری خود را بسیار کاهش دهید. با استفاده از ابزار مشتقه شما می‌توانید با هزینه اندکی به‌نوعی سرمایه‌گذاری خود را بیمه کرده و سود قطعی از آن بردارید.
نوع دیگری از ابزار مشتقه هم وجود دارد که ریسک شما را کاهش نمی‌دهد اما میزآن‌سود شما را بدون تغییر میزان ریسک، چندین برابر می‌کند. البته توضیح هرکدام از این‌ها خود مقاله مجزایی می‌خواهد.
درهرحال ما در این مقاله به‌صورت مختصر به معرفی ابزار مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.
ریسک و سود، دو موجود جدانشدنی
نمی‌دانم چقدر کلا با بازار و بازارهای سروکار داشته‌اید؛ اما اگر داشته‌اید به‌احتمال‌زیاد می‌دانید که یک اصل خلل‌ناپذیر در بازار وجود دارد، آن هم این است که ریسک بالا با سود بالا همراه است اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ و برای گرفتن سود بیشتر باید بیشتر هم ریسک کرد.
این‌یک اصلی کلی هر بازاری است. مهم نیست بازار سرمایه باشد یا بازار طلا و دلار یا برنج. کسی که می‌خواهد سود بیشتری در یک‌زمان مشخص ببرد، باید ریسکش را هم بپذیرد؛ یعنی بپذیرد که احتمال ضرر کردن هم بالاست.
قیمت‌ها در ابزار مشتقه
در کل چه در بازار مالی و چه در بازار کالاها قیمت‌ها بر پایه دو چیز تعیین میشوند. یکی ارزش اولیه و ذاتی متاع مورد معامله و دیگری میزان عرضه و تقاضای آن است.
مثلا در بازار سهام هنگامی شرکتی با‌عرضه اولیه می‌خواهد وارد بازار بورس شود، ارزش اولیه سهام آن را بر پایه ارزش اسمی شرکت، دارایی‌ها و سودآوری آن معین میشود.
بعدا هم که شرکت وارد بازار بورس شد قیمت سهم آن با عرضه و تقاضا تعیین میگردد. در این عرضه و تقاضا، ارزش ذاتی هم اهمیت دارد. ارزش ذاتی هم رقمی است که معامله‌گران بازار حاضر هستند برای سهام آن شرکت بپردازند.
در این میان هم اگر گزارش‌های مالی شرکت منتشر شود یا هر خبر دیگری که مربوط به کارایی و سودآوری شرکت است بیاید، قیمت معاملاتی سهام آن تغییر می‌کند زیرا این اخبار در نهایت روی عرضه و تقاضا خود را بروز می‌دهند.
در بازار کالاها مثل برنج، گندم و طلا هم پارامترهایی همچون قیمت تمام‌شده، قیمت دلار و در مورد طلا قیمت انس جهانی طلا که آن هم دوباره با همین پارامترها و همچنین عرضه و تقاضا تعیین میشوند، روی قیمت آن کالاها در بازار ایران تاثیر دارند.
اما ابزارهای معاملاتی یا در اصل برگه‌های قرارداد معاملاتی هم در بازار وجود دارند که چون برای کالا یا شرکت خاصی صادر نمی‌شوند قیمتشان هم با پارامترها شرکت یا کالا تعیین نمی‌شود.
بگذارید این جمله را بیشتر بسط دهیم.
بازار اوراق بهادار
آنچه در بازار سهام معامله میشود سهام شرکت‌های مختلف است. پیش از آنکه بازار سهام الکترونیکی شود و موارد مورد معامله غیرملموس شوند و مشتری صرفا با یک اسم و چند رقم کارش را انجام دهد، معاملات حضوری بودند و سهام شرکت‌ها در اصل برگه‌های سهام آن شرکت بود که از طرف خود شرکت و تحت نظارت سازمان بورس صادر می‌شدند.
یعنی وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، آنچه در ازای پول تحویل می‌گرفتید برگه‌های سهام یک شرکت خاص بود. هر برگه سهام می‌توانست شامل یک یا چند سهام شرکت می‌شد. این برگه‌ها یا اوراق، قیمت داشتند و به همین دلیل هم به بازار آن‌ها، بازار بورس اوراق بهادار می‌گفتند.
ارزش این برگه‌ها همانطور که گفتیم بر پایه متغیرهای خود شرکت و عرضه و تقاضا تعیین میشود.
اما در بازار برگه‌های دیگری نیز وجود دارند که ارزش آن‌ها نه بر پایه متغیرهای مستقیم آن‌ها، بلکه اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ بر پایه قیمت چیزی دیگری که این برگه‌ها برای آن صادر شده‌اند تعیین میشود. این برگه‌ها اوراق مشتقه یا ابزار مشتقه نام دارند.
ابزار مشتقه در اصل (برگه) قراردادهایی هستند که توسط متخصصین مالی برای کاهش ریسک معاملات اصلی ساخته شده است.
یکی از نمونه‌های این برگه‌ها، همان قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش است که در مقاله پیشین به آن پرداختیم.
از جمله دیگر ابزارهای مشتقه، قراردادهای آتی هستند.
قراردادهای آتی در ابزار مشتقه
برای اینکه روشن کنیم منظور از قراردادهای آتی چیست، بگذارید یک مثال بیاوریم.
فرض کنید که کشاورزی کارش کشت سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی‌های این کشاورز در میانه تابستان می‌رسند و باید برداشت شوند. کیفیت سیب‌زمینی‌ها او نسبت به بقیه کشاورزان آن منطقه بهتر است. دلیلش این است که او هم بذر مناسب و البته گران‌تر تهیه می‌کند و هم هزینه‌هایی برای افزایش کیفیت خاک و آب محصولات خود می‌کند؛ اما یک مشکل وجود دارد.
مشکل اینجاست که زمان برداشت محصولات او با زمان برداشت محصولات بقیه کشاورزان یکی است. این مسئله باعث میشود در زمان فروش این محصولات، میزان عرضه سیب‌زمینی به بازار زیاد شود و در نتیجه قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین بیاید.
طبیعتا هنگامی هم که او می‌خواهد محصولش را بفروشد، چون توقع عموم مشتریان بر اساس قیمت‌های بازار شکل‌گرفته، قانع کردن خریداران به اینکه کیفیت این محصول بالاست و قیمت آن حداقل ۵۰ درصد بالاتر از بقیه است، سخت است. نتیجه آنکه میزان حاشیه سود این کشاورز نیز پایین می‌آید.
از آن‌سو یک کارخانه تولید چیپس هم در منطقه وجود دارد که مشخصا اصلی‌ترین ماده اولیه‌اش همین سیب‌زمینی است. این کارخانه به دنبال محصولات با کیفیت میگردد اما بازار پر از سیب‌زمینی‌هایی است که کیفیتشان پایین است.
قرارداد آتی سیب‌زمینی
در این میان این کارخانه با محصولات کشاورز ما مواجه میشود. کیفیت آن‌ها مناسب هستند و به درد کارخانه می‌خورند.
اما مشکل اینجاست که میزان محصولات تولیدی این کشاورز کمتر از مواد اولیه موردنیاز کارخانه است. در خط تولید هم نمی‌توان دو جور سیب‌زمینی متفاوت استفاده کرد.
آنچه رخ می‌دهد این است که کارخانه چیپس و این کشاورز یک قرارداد می‌بندند.
قرارداد آن‌ها شامل این مسئله است که کشاورز متعهد میشود در زمان مشخصی در سال بعد، سیب‌زمینی با همین کیفیت و البته سه برابر وزن بیشتر محصولات امسال خود را به کارخانه بدهد. کارخانه هم در این قرارداد تضمین می‌کند که سیب‌زمینی‌های تولیدی او را در قیمت مشخص‌شده در قرارداد در سال بعد بخرد.
این‌یک قرارداد آتی یا آینده کالا است؛ یعنی قراردادی که در آن دو طرف متعهد میشوند که در زمان مشخصی در آینده کالایی را با هم مبادله کنند. وقتی‌که سررسید این قرارداد می‌رسد کارخانه باید پول کل سیب‌زمینی‌ها را بدهد و کالایش را تحویل بگیرد.
مزیت این قرارداد برای کارخانه این است که مدیران کارخانه اطمینان دارند که مواد اولیه موردنیازشان را حداقل برای مصرف چند ماه در سال بعد با قیمت مشخص دارند.
اگر در سال بعد به هر دلیلی قیمت سیب‌زمینی بالا برود، اهمیتی ندارد. کارخانه به‌طورقطع با مبلغ خاصی از الان خریدش را انجام داده است.
کشاورز هم مطمئن است که حالا به‌طورقطع محصولات سال بعدش با قیمت مشخصی خریداری خواهند شد. اهمیتی ندارد قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین برود یا نه. او مشتری‌اش را دارد. از آن‌سو چون مطمئن است که کل محصول خود را خواهد فروخت میتواند سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد و زمینش را بزرگ‌تر کند تا بتواند میزان سیب‌زمینی را که به کارخانه تعهد کرده است، تولید کند.
به این نوع قرارداد آتی، قرارداد Forward می‌گویند. دلیلش این نام‌گذاری هم این است که تنها تضمین اجرای این قرارداد برگه‌های آن و اعتماد طرفین است. هیچ سازمانی در این میان وجود ندارد که بر این قرارداد، مفاد آن و اجرای آن نظارت داشته باشد.
قراردادهای آتی در بورس کالای ایران
در ایران بورس کالا برای ساماندهی به همین مسئله تشکیل شده است. بورس کالا محلی است که در آن تولیدکنندگان و مشتریان محصولات در آن به تبادل کالا و عقد قراردادها می‌پردازند. بورس کالا همچنین مکانی است که در آن تولیدکنندگان و خریداران می‌توانند همدیگر را بیابند.
در بورس کالا قراردادهای آتی برای کالاهای مختلفی میتواند شکل بگیرد. بورس کالا این قراردادهای آتی را ساماندهی می‌کند. چنین قراردادهایی صرفا به این خاطر که همین استانداردها و قوانین برای قراردادها دارند، قراردادهای Future نام دارند.
همچنین این قراردادهای آتی مثل بقیه ابزار مشتقه همچون اختیار معامله، بین سرمایه‌گذاران معامله نیز میشود.
در نتیجه در این قرارداد آتی در نهایت کسی که در تاریخ سررسید قرارداد برگه‌های قرارداد را دارد باید پول کالا را بپردازد و کالا را دریافت کند.
مشخصا قیمت معاملاتی این قراردادهای آتی تابع قیمت تضمینی موجود در قرارداد و همچنین قیمت محصول در بازار است. به همین دلیل هم به این‌ها ابزار مشتقه می‌گویند؛ زیرا هم خود قرارداد و هم قیمت آن‌ها از چیز دیگری که پایه آن قرارداد است مشتق میشود.
انواع ابزار مشتقه
در کل چهار نوع ابزار مشتقه در دنیا وجود دارد.
۱- قرارداد آتی با مقررات و سازمان‌دهی (Future) که همانی است که در سطور بالا گفتیم.
۲- قرارداد آتی بدون مقررات (Forward) همانند مثال بالایی است و قراردادهایی که برخی از صنف‌ها از جمله طلا‌فروش‌ها با یکدیگر می‌بندند و هیچ سازمانی در این میان دخیل نیست.
۳- قراردادهای اختیار معامله (Option): این نوع ابزار مشتقه را در مقاله اختیار خرید و اختیار فروش توضیح داده‌ایم.
۴- قرارداد معاوضه (Swap): در این نوع ابزار مشتقه دو طرف معامله قرارداد می‌بندند که دو ابزار مالی را با یکدیگر معاوضه کنند؛ مثلا یک نفر امتیاز دریافت یک وام را با اختیار خرید یک سهم خاص که در مالکیت فرد دیگری است معاوضه می‌کند.
در ایران ابزار مشتقه توسط بورس کالا ارائه و مدیریت میشود. اگر شما بخواهید در ابزار مشتقه معامله انجام دهید باید یک کد معاملاتی در بورس کالا داشته باشد. تنها ابزار مشتقه در بورس کالا نیز قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله است.
دسته‌بندی ابزار مشتقه
ابزار مشتقه را در کل می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد:
ابزار مشتقه مبتنی بر کالا مثل همین قراردادهای آتی کالا مثل سکه، گندم، پسته و زعفران که در بورس کالای ایران وجود دارند.
دیگری ابزار مشتقه مالی هستند. مثال آن هم همین قراردادهای اختیار معامله و همین قرارداد معاوضه است. البته ابزار مشتقه مالی دیگری هم در دنیا وجود دارند که البته از حوزه این مقاله خارج هستند.
کاهش ریسک در ابزار مشتقه
همانطور که در مثال قرارداد آتی خرید سیب‌زمینی گفتیم، ابزار مشتقه ریسک را برای هر دو طرف کاهش می‌دهند. برای مثال اگر در همین معامله آتی خرید سیب‌زمینی، اگر در زمان سررسید قیمت سیب‌زمینی در بازار بیشتر از قیمت قرارداد باشد، کشاورز علی‌رغم اینکه کمتر سود کرده، اما ضرر هم نکرده است. از آن‌سو کارخانه سود کرده است.
اگر هم در سررسید، قیمت سیب‌زمینی در بازار کمتر از قرارداد آتی سیب‌زمینی باشد، کارخانه ضرر کرده است اما ضرر آن محدود است. از آن‌سو در عوض مواد اولیه با کیفیت خریده است.
مشابه این قضیه در قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش هم وجود دارد؛ مثلا اگر در قرارداد اختیار فروش یک سهم، قیمت آن سهم در سررسید بیشتر از قیمت تضمینی خرید در قرارداد باشد، سرمایه‌گذار قرارداد خود را اجرا نمیکند و از خیر مبلغی که برای خرید قرارداد اختیار فروش پرداخت کرده می‌گذرد.
اگر هم در آن زمان قیمت سهم کمتر از قیمت خرید تضمینی باشد، سرمایه‌گذار با اطمینان و با سود جنس خود را می‌فروشد.
به همین دلیل ابزار مشتقه برای مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌هایی که می‌خواهند مدیریت ریسک انجام دهند، بسیار جذاب است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند با استفاده از چنین ابزارهایی ریسک سبد تحت مدیریت خود را تغییر دهند.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار (Security) یک نوع ابزار مالی است که با استفاده از آن می‌توان ، نقل و انتقال یک سهام انجاد داد که انواع آن شامل سهام ممتاز ، سهام عادی ، سهام جایزه ، حق تقدم ، اختیار معامله ، مشتقات ، اوراق مشارکت ، صکوک و قرارداد آتی می‌باشد که ،یک نوع ارزش مالی برای مالک می‌باشد.اوراق بهادار یک مستندی است که ، حقوق مالی نقل و انتقالات برای مالک است.
اوراق بهادار ابزار مالی :
هنگامی که در توضیح قبل از اوراق بهادر اشاره شد این بود ، یک نوع مستند یا یک نوع ابزار مالی است که برای نقل و انتقالات مالی برای مالک که وقتی سهام میخرد تا قبل از این که سهام بفروشد از خود آن کار گزاری طلب کارند در ادامه این مطلب ما انواع اوراق بهادار و گام به گام برای شما توضیح می‌دهیم.
اوراق بهادار مشتقه :
قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق میشود که ارزش خود را از کالای فیزیکی مالی میگیرند. دارایی پایه میتواند به شکل سهام ، کالا ، نرخ‌های بهره ، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
اوراق مشتقه در واقع نوعی اوراق بهادار است که ، ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق میشوند، بستگی دارد. خود مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف بر اساس اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین میشود. رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت‌اند از سهام ، طلا ، کالاها ، ارز ، شاخص‌های بازار و…
اوراق مشتقه به‌طورکلی یا در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله میشوند. اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بورس استانداردسازی شده‌اند. اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه‌های استاندارد دارند.به‌طور مشروح امروزه چهار نوع اوراق مشتقه اصلی مورد معامله قرار می‌گیرد که شامل قراردادهای سلف ، قراردادهای آتی ، قراردادهای اختيار معامله و قراردادهای معاوضه میشود.
سهام :
در میان اوراق بهادار موجود در بازار ، سهام متداول‌ترین ورقه بهادار محسوب میشود. سهام ، دارای ارزش اسمی بوده و تعداد آن برای هر شرکت، بسته به میزان سرمایه آن شرکت متغیر است. ارزش اسمی هر سهم عادی در بورس اوراق بهادار برابر با ۱۰۰ تومان یا ۱۰۰۰ ریال است. تعداد سهام عادی هر شرکت نیز حاصل تقسیم سرمایه آن بر ارزش اسمی هر سهم است. سهام عادی یک نوع دارایی مالی است که نشان‌دهنده مالکیت صاحب آن در یک شرکت است. گفتنی است سهامداران صاحب سود سهام سالیانه ، دارای حق رای در مجامع آن شرکت و برخوردار از منافع افزایش یا کاهش قیمت سهام هستند. برخلاف دارندگان اوراق بدهی که عموماً فقط سود و ارزش اسمی دریافت میکنند، دارندگان سهام قادر هستند تا از سود سهام خود منفعت کسب کنند.
اوراق بدهی :
اوراق بدهی یا اوراق قرضه اسناد یا اوراق بهاداری است که ، به‌موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد میشود مبالغ مشخصی(بهره سالانه) را در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص(سررسید) اصل مبلغ را بازپرداخت کند. دارنده اوراق مذکور به‌عنوان بستانکار حق دریافت اصل و سود آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد.
انواع اوراق‌بدهی را می‌توان تحت عنوان اوراق خزانه دولتی ، اوراق صکوک شرکتی ، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی ، اوراق مرابحه ، اوراق استصناع ، اوراق منفعت ، اوراق سلف موازی استاندارد ، گواهی‌سپرده ، سهام ممتاز و اوراق بهادار و ثیقه‌ای نام برد.
اینکه چرا به این اوراق ، اوراق بدهی گفته میشود، به دلیل ویژگی‌های مختلف این اوراق است. در درجه اول به این دلیل است که عمدتا شرکت‌هایی که مشکل منابع مالی دارند یا نقدینگی کافی برای انجام کارهایشان ندارند، به‌جای اینکه از بانک وام بگیرند با انتشار این اوراق به‌نوعی اقدام به جمع‌آوری نقدینگی سرمایه‌گذاران کرده که اصطلاحاً در علوم مالی به آن تامین‌مالی جمعی گفته میشود.
این کار به این دلیل انجام میشود که شرکت برای ادامه فعالیت‌هایش یا انجام پروژه‌های جدیدتر نیاز به پول دارد. از جنبه دیگر در علم اقتصادی بدهی هم نوعی دارایی ارزشمند تلقی میشود، چراکه شما از طریق خلق آن و بازپرداخت آن در آینده صاحب دارایی بیشتری می‌شوید.
متقاضیان اصلی انتشار اوراق بدهی معمولا دولت‌ها است و اوراق بدهی دولتی یکی از معتبرترین نوع اوراق بدهی در جهان است که در عین حال ریسک اعتباری کشورها را هم نمایان می‌کند. در واقع هرچه اوراق بدهی دولتی یک کشور ارزشمندتر باشد، به معنای این است که اقتصاد و دولت آن کشور از شرایط بهتری برخوردار است.
بازار بورس چیست؟ | آشنایی با بازار بورس اوراق بهادار ، بورس انرژی و بورس کالا
طبق آمار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، نیمه اول سال 1399، نزدیک به 8 میلیون کد بورسی جدید صادر شد و تعداد دارندگان کد بورسی را به 20 میلیون نفر رساند. این یک رکورد برای بازار بورس ایران بود!
کمی بعد در مرداد اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ ماه شاهد ریزش شدید شاخص کل بورس بودیم. ریزشی که موجب حیرت و اندوه سهامداران شده بود. این مسئله که بازار روند اصلاحی داشته باشد، یک امر طبیعی است؛ اما ریزش 50-40 درصدی شاخص کل که هنوز هم ادامه دارد، دلایل متعددی دارد.
بعد از عرضه غیر اصولی سهام عدالت و خروج نقدینگی توسط حقوقی‌ها، یکی از اصلی‌ترین دلایل افت شاخص، دعوت از عموم مردم به سرمایه‌گذاری در بازار بورس بود. مردمی که به دلیل عدم آگاهی و دانش کافی هم خودشان متضرر شدند هم اثرات مخربی بر بازار گذاشتند.
موفقیت در سرمایه‌گذاری مستلزم شناخت و تسلط کافی بر بازار هدف است. شما یک بساز بفروش موفق نخواهید شد اگر به زیر و بم و تلاطم‌های بازار مسکن آشنا نباشید! اگر به قوانین و فراز و نشیب‌های تجارت تسلط کافی نداشته باشید هرگز یک تاجر موفق نخواهید شد! بازار بورس نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این مطلب شما را با بازار بورس و انواع آن آشنا خواهیم کرد تا عدم دانش باعث یک تجربه نشود سرمایه‌گذاری شما در بورس به شکست ختم شود.
موفقیت در سرمایه‌گذاری مستلزم شناخت و تسلط کافی بر بازار هدف است. شما یک بساز بفروش موفق نخواهید شد اگر به زیر و بم و تلاطم‌های بازار مسکن آشنا نباشید! اگر به قوانین و فراز و نشیب‌های تجارت تسلط کافی نداشته باشید هرگز یک تاجر موفق نخواهید شد! بازار بورس نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این مطلب شما را با بازار بورس و انواع آن آشنا خواهیم کرد تا عدم دانش منجر به یک تجربه‌ی تلخ نشود.
بورس چیست؟
برخی از ما سرمایه داریم اما یا اندک است و برای راه‌اندازی کسب و کار کافی نیست و یا توان تاسیس یک کسب و کار را نداریم. برخی نیز هستند که توان ایجاد کار را دارند اما سرمایه‌ی کافی ندارند. بازار بورس این دو گروه را به یکدیگر وصل می‌کند. یعنی صاحب سرمایه را به بنگاه اقتصادی نیازمند به سرمایه میرساند.
شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی سهام خود را وارد بورس میکنند. سرمایه‌گذاران با خرید سهام شرکت‌های بورسی به میزان سهامی که می‌خرند، سهامدار شرکت میشوند. در واقع مهم‌ترین هدف بورس ، تامین سرمایه برای بنگاه‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌های راکد به مسیر درست است.
بورس ایران برای اولین بار در سال 1383 شروع به کار کرد. ابتدا تنها اوراق بهادار و سهام شرکت‌ها در آن معامله می‌شدند. به مرور زمان بورس کالا و بورس انرژی نیز در بازار سرمایه ایران راه‌اندازی شدند.
انواع بازار بورس ایران
همان گونه که اشاره کردیم بازار سرمایه یا بورس بر اساس شرایط و نوع دارایی مورد پذیرش انواع مختلفی دارد که در ادامه هر یک را به طور مفصل شرح خواهیم داد.
1- بازار بورس
بازار بورس خود به دو بازار اول و دوم تقسیم میشود. هر کدام از این دو بازار نیز دارای یک تابلوی اصلی و یک تابلوی فرعی می‌باشد. شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این تابلوها باه هم فرق می‌کند. در جدول زیر به بررسی این تفاوت‌ها پرداخته‌ایم.
| شرایط | تابلوی اصلی بازار اول | تابلوی فرعی بازار اول | بازار دوم |
| حداقل مبلغ سرمایه ثبت شده | 1000 میلیارد ریال | 500 میلیارد ریال | 200 میلیارد ریال |
| حداقل سهام شناور | %20 | %15 | %10 |
| حداقل تعداد سهامداران | 1000 نفر | 750 نفر | 250 نفر |
| حداقل حقوق صاحبان سهام | 30 | 20 | 15 |
| حداقل قیمت بازار سهام | 1000 ریال | 1000 ریال | —— |
دامنه نوسان سهام شرکت‌ها در بازار بورس ابتدا مثبت و منفی 5% بود اما اخیراً تغییراتی داشته است.
بازار فرابورس ایران
بازار فرابورس ایران در سال 1387 فعالیت خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار، آغاز کرد. ساختار فرابورس مشابه بورس است. شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس را ندارند، سهام خود را در بازار فرابورس عرضه میکنند. فرابورس دارای 5 بازار مجزا می‌باشد که عبارتند از:
- بازار اول فرابورس: متشکل از شرکت‌هایی است که طبق دستورالعمل سازمان بورس، شرایط لازم پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس را دارند.
- بازار دوم فرابورس: شرایط پذیرش شرکت‌ها در این بازار ساده‌تر از بازار اول می‌باشد.
- بازار سوم فرابورس: سهام شرکت‌های سهامی عام (به صورت عمده و بلوکی)، حق تقدمسهام شرکت‌ها، پذیره نویسی و سایر اوراق اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ بهادار در این بازار مورد معامله قرار میگیرند.
- بازار پایه: سهام شرکت‌های سهامی عام که شرایط پذیرش در هیچ یک از بازارهای بورس و فرابورس را ندارند، در بازار پایه فرابورس عرضه میشوند.
- بازار ابزارهای نوین: کلیه ابزارهای مالی به جز سهام و حق تقدم آن، گواهی‌های سرمایه‌گذاری و صکوک در این بازار معامله میشوند.
تفاوت بورس و فرابورس چیست؟
شرایط پذیرش در فرابورس آسان‌تر از بورس می‌باشد. به طور معمول شرکت‌هایی که شفافیت و درآمد کمتری دارند و شرایط احراز در بورس را ندارند، سهام خود را در فرابورس عرضه میکنند. تفاوت‌های بورس و فرابورس در شرایط پذیرش، تعداد بازارها و دامنه نوسان قیمت سهام در آن‌ها می‌باشد. همان طور که اشاره شد، بورس 2 بازار دارد و فرابورس متشکل از 5 بازار است. در جدول زیر شرایط پذیرش شرکت‌ها در بورس و فرابورس را بررسی کرده‌ایم.
| شرایط پذیرش | بازار بورس_تابلوی اصلی بازار اول | بازار بورس_تابلوی فرعی بازار اول | بازار بورس دوم | بازاراول فرابورس | بازار دوم فرابورس |
| حداقل سرمایه ثبت شده | 1000 میلیارد ریال | 500 میلیارد ریال | 200 میلیارد ریال | 10 میلیارد ریال | 1 میلیارد ریال |
| حداقل سهام شناور | 20% | 15% | 10% | 10% | 5% |
| حداقل تعداد سهامداران | 1000 نفر | 750 نفر | 250 نفر | 200 نفر | — |
| حداقل سابقه فعالیت شرکت در آن صنعت | 3 سال | 3 سال | 2 سال | حداقل 2 سال از زمان بهره‌برداری با ارائه خدمات،گذشته باشد. | حداقل 1 سال از تاسیس آن گذشته باشد. |
| زیان انباشته | نداشته باشد. | نداشته باشد. | نداشته باشد. | نداشته باشد. | برنامه عملیاتی مناسب جهت خروج از زیان داشته باشد. |
| حقوق صاحبان سهام | 30 | 20 | 15 | 15 | — |
| سودآوری | 3 دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد. | 2 دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد. | 1 دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد. | 1 دوره منتهی به پذیرش سودآور باشد. | — |
3- بازار بورس کالا
بورس کالا در سال 1385 با یکی شدن بورس کشاورزی و بورس فلزات تشکیل و سپس در مهر ماه سال 1386 تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران فعالیت خود را آغاز کرد. بورس کالا یک بازار منسجم است که در آن کالاهای معینی مورد معامله قرار میگیرند. اهداف اساسی بازار بورس کالا عبارتند از:
- سهولت در داد و ستد نقدی و آتی کالا
- حذف واسطه‌ها و دلال‌ها در معاملات کالا
- کاهش نوسانات قیمت در بازار
- بهبود و شفافیت در بازار کالاهایی مثل محصولات کشاورزی، پتروشیمی و انرژی
بورس کالا به 4 بازار مجزا تقسیم میشود که به شرح زیر هستند:
1- بازار فیزیکی
ماهیت این بازار تا حدودی شبیه به بازار سنتی است. عرضه‌کنندگان (تولیدکنندگان مواد خام مثل محصولات پتروشیمی) محصولات خود را در در بازار فیزیکی عرضه میکنند. مصرف کنندگان این مواد اولیه نیز با ساز و کار مشخص بازار، این تولیدات را خریداری میکنند. تفاوت بازار فیزیکی بورس کالا با بازار سنتی در نحوه خرید و فروش و شفافیت قیمت‌ها است. 4 گروه محصول در بازار فیزیکی معامله میشوند که عبارتند از:
- محصولات صنعتی و معدنی: فولاد،مس، سنگ آهن،روی، کنسانتره فلزات گرانبها،کنسانتره مولیبدن، آهن اسفنجی و…
- محصولات کشاورزی: جو، ذرت، گندم، شکر، روغن خام، کنجاله سویا و آفتابگردان و… ، زعفران، پسته، تخم مرغ،جوجه و…
- محصولات پتروشیمی: شیمیایی‌ها مثل: اوره، بنزین،ذاسید استیک و… پلیمری‌ها مثل: پلی‌پروپیلن، پلی‌اتیلن سنگین، پلی‌استراین و…
- فراورده‌های نفتی: روغن، قیر، وکیوم باتوم، گوگرد، لوب کات، عایق رطوبتی، سلاپس‌واکسن و…
2- بازار مشتقه
با توجه به نیاز بازارهای بورس کالا و ماهیت برخی کالاها بازار جدیدی به نام بازار مشتقه در بورس کالا تعریف شد. این بازار شامل قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله می‌باشد. در واقع قراردادی مبتنی بر یک دارایی پایه، در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرد. قراردادهای موجود در بازار مشتقه شامل قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می‌باشد. در ادامه هر یک را توضیح می‌دهیم:
قرارداد آتی:
طبق این قرارداد دو طرف با یکدیگر معامله میکنند اما پرداخت مبلغ معامله و تحویل کالا به زمانی در آینده موکول میشود. بنابراین قرارداد آتی، قراردادی است که در آن فروشنده متعهد میشود در سررسید قرارداد مقدار مشخص از دارایی قید شده در قرارداد را تحویل دهد و خریدار نیز متعهد به پرداخت مبلغ کالا می‌باشد. در این نوع قرارداد برای جلوگیری از عدم عمل به تعهد هر یک طرفین، مبلغی به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایا سپرده میشود.
قرارداد اختیار معامله:
اختیار معامله شامل دو نوع اختیار است. اختیار خرید که طی آن خریدار متعهد میشود در تاریخ اعمال قرارداد، مقدار مشخصی از دارایی را با قیمت اعمال، خریداری نماید. حال اگر در زمان سررسید قرارداد، قیمت نقدی کالا از قیمت قرارداد اختیار خرید بیشتر باشد، خریدار سود می‌کند و اگر کمتر باشد میتواند از اختیار خرید خود استفاده نکند. البته مبلغی که بابت خرید اختیار خرید پرداخته از بین خواهد رفت!
دومین نوع اختیار معامله در بورس کالا، اختیار فروش است. در این قرارداد، فرد اجازه دارد در تاریخ معین، مقداری مشخص از دارایی خود را با قیمت تعیین شده به فروش برساند. اگر در تاریخ اعمال قیمت نقدی کالا کمتر از قیمت اعمال قراردا باشد، اختیار فروش را اعمال و سود می‌کند؛ اگر قیمت نقدی بیشتر باشد هم که اختیار فروش را اعمال نمیکند.
3- بازار مالی
بازار مالی بورس کالا با هدف جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، برای سرمایه‌گذاری در بورس کالا ایجاد شده است. این بازار شامل سه نوع ابزار است که عبارتند از:
- قرارداد سلف موازی: با این قرارداد فروشنده میتواند بهای کالا را دریافت می‌کند اما کالا را در آینده تحویل می‌دهد. این قرارداد بازار ثانویه داشته و صاحب اوراق میتواند پیش از سررسید، قرارداد خود را در بورس به فروش برساند.
- گواهی سپرده کالایی: این گواهی بیانگر مالکیت دارنده‌ی آن، بر مقدار مشخصی کالا است که به انبار پذیرش سپرده شده و قبض انبار، پشتوانه آن خواهد بود.
- صندوق سرمایه‌گذاری کالایی: به جذب سرمایه برای سرمایه‌گذاری در اوراق مبتنی بر کالا میپردازد.
4- بازار بورس انرژی
بازار بورس انرژی در سال 1386 با هدف ایجاد شفافیت در بازار کالاهای استراتژیک مانند نفت و گاز، ایجاد شد. کلیه حامل‌های انرژی در صورتی که سابقه شفاف و قابل اتکایی داشته باشند قابل پذیرش در بازار بورس انرژی خواهند بود. بورس انرژی شامل 3 بازار زیر است:
- فیزیکی: کالاهای پذیرفته شده در بورس معامله میشوند. شامل 3 تابلوی برق، نفت/گاز و سایر حامل‌های انرژی می‌باشد. در این بازار معاملات به صورت نقدی، نسیه، سلف و کشف پریمیوم انجام میشوند.
- مشتقه: اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس معامله میشوند. شامل 3 تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟ معامله است.
- فرعی: در بازار فرعی، کالاهای تک محموله‌ای و گونه‌ها فرعی مورد معامله قرار میگیرند.
هر یک از تابلوها دو رینگ معاملاتی دارند که یکی داخلی و مربوط به خود کشور است و دیگری بین‌المللی می‌باشد. معاملات در بازار فیزیکی بورس انرژی به 3 شیوه حراج حضوری، الکترونیکی و عرضه یکجا انجام میشوند؛ اما در بازار مشتقه معاملات تمام الکترونیک هستند.
یک نکته
علاقه‌مندان جهت فعالیت در هریک از این بازارها، در گام نخست، نیاز به دریافت کد بورسی و افتتاح حساب در یک شرکت کارگزاری دارند. دریافت کد بورسی پس از ثبت نام در سامانه سجام و احراز هویت برای کاربران ارسال میگردد. در خصوص ایجاد حساب کاربری نیز با توجه به شرایط کرونایی موجود، متقاضیان می‌توانند در بسیاری از کارگزاری‌ها به صورت آنلاین نسبت به افتتاح حساب اقدام نمایند. کارگزاری مدبر آسیا نیز چنین امکانی را فراهم ساخته است تا افراد به آسانی و تنها با چند کلیک، ثبت نام خود را انجام دهند.
برای این کار کافیست پس از ورود به وب سایت این کارگزاری، بر روی گزینه درگاه ثبت نام کارگزاری مدبر آسیا کلیک نموده و حساب خود را ایجاد نمایند. پس از انجام ثبت نام، پیامکی حاوی نام کاربری و رمز عبور برای فرد ارسال میگردد و شخص میتواند از آن پس، معاملات خود را از طریق سامانه معاملاتی اکسیر مدبر آسیا و یا نرم افزار رایان همراه به انجام رساند.
جمع‌بندی
با انواع بازار بورس ایران و تقسیم‌بندی‌ها و تابلوهای معاملاتی هر کدام آشنا شدیم. برخی افراد تصور میکنند بورس فقط در اوراق بهادار و سهام شرکت‌ها خلاصه میشود؛ اما در این مطلب دیدم که به غیر از سهام شرکت‌ها، برخی کالاها و حامل‌های انرژی نیز در بورس وجود دارند. همچنین با مفهموم قرارداد آتی و اختیار معامله آشنا شدیم که فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک هستند. خصوصاً قرارداد اختیار فروش تبعی که گاهی به شدت در کاهش ریسک موثر واقع میشود.
شرایط پذیرش، دریافت کد بورسی، سازوکارها معامله و حتی گاهی جلسات و ساعات معاملاتی در هر یک از بازارهای بورس متفاوت است. در مطالب بعدی شما را با جزئیات هر یک آشنا خواهیم کرد. هر سوالی ذهنتان را مشغول کرد، در قسمت دیدگاه بپرسید تا در اسرع وقت پاسخ داده شود.
دیدگاه شما